Framing en labelling
Integraal afwegingskader voor beleid en regelgeving
Inhoudsopgave
Algemeen
Framing en labelling houdt in dat je een bepaalde opvatting, gevoel of emotie bij mensen oproept, doordat je ze confronteert met tekens, woorden of sensaties. Het gedrag van mensen verandert namelijk als ze zijn blootgesteld aan bepaalde tekens, woorden of sensaties. Het taalgebruik dat je hanteert is erg belangrijk.
Framing
Bij framing maak je gebruik van de neiging van mensen om het denkraam over te nemen dat ze aangereikt krijgen. Zo'n denkraam ontstaat door bepaald woordgebruik of door bepaalde informatie meer op de voor- of juist achtergrond de plaatsen. Framing kan ook plaatsvinden door de inzet van andere instrumenten, zoals financiële prikkels.
Labelling
Bij labelling probeer je een bepaalde opvatting of emotie mee te geven of op te roepen.
Beschrijving instrument
Het gedrag van mensen verandert als ze eerst zijn blootgesteld aan bepaalde tekens, woorden of sensaties. Het taalgebruik is belangrijk. Framing maakt gebruik van de neiging van mensen het denkraam over te nemen dat ze aangereikt krijgen. Een denkraam onstaat door bepaald woordgebruik, of door bepaalde informatie meer op de voor- of juist achtergrond is geplaatst. Met een label kan een bepaalde opvatting of emotie worden meegegeven of opgeroepen. Framing kan ook plaatsvinden door de inzet van andere instrumenten, zoals financiële prikkels.
Praktijkvoorbeeld
Een geldbedrag dat is gelabeld als ‘loon’, ‘teruggave’, ‘bonus’, ‘kinderbijslag’ of ‘vakantiegeld’ wordt verschillend uitgegeven, ook als de ontvanger volledig vrij is in de besteding ervan. Een ‘teruggave’ wordt ervaren als herstel van een voormalige financiële situatie, een ‘bonus’ als positieve verandering in de status quo: daar wordt meer van uitgegeven. Van een teruggave wordt gespaard. De overheid kan spaarzaamheid of consumptie zo enigszins stimuleren.
Kenmerken op een rij
Typering probleem
Situatie waarin de overheid burgers direct (vaak eenmalig) tot specifiek gedrag wil aanzetten.
Wie stelt de regels op? Met wie worden de regels opgesteld?
Omdat informatie van de overheid nu eenmaal vormgegeven moet worden – je kunt niet zonder – zijn framing en labelling feitelijk onvermijdelijk.
Dwingendheid (mate van beperking gedragsvrijheid)
Indirect dwingend, de overheid legt namelijk niets op.
Hardheid (juridische binding)
Niet hard.
Handhaafbaarheid (toezicht, controle en bestraffing)
Zelfhandhavend.
Reikwijdte (gerichtheid)
Afhankelijk van het aantal mensen dat met een frame wordt geconfronteerd.
Samenhang met andere beleidsinstrumenten
Meestal is sprake van framing binnen een ander instrument. Geen enkel instrument ontkomt aan framing.
Evaluatie
Wat is er bekend over de (kosten)effectiviteit?
De kosten zijn zeer gering, bijvoorbeeld door een andere woordkeuze binnen een bestaand instrument. Uiteraard kan verkeerde framing of labelling ook financiële gevolgen hebben.
Voordelen
Dit instrument kan eenvoudig op grote schaal worden toegepast.
Nadelen
De overheid kan onbewust een norm uitdragen die ongewenst is. De slogan van SIRE ‘zonder dat we het door hebben, worden we steeds asocialer’ wil oproepen tot minder asociaal gedrag, maar draagt impliciet uit dat asociaal gedrag al de sociale norm is.
Slaagfactoren
Aansluiten bij een frame dat al dominant is in een bepaalde (sub)groep of omgeving. Druk uit de sociale omgeving kan helpen het frame te handhaven.
Faalfactoren
- Het per ongeluk uitdragen van een niet gewenste norm of het onbewust gebruiken van een nadelig frame of label.
- Niet alle doelgroepen zijn gevoelig voor een frame. Zo laat onderzoek naar de status van autogebruik zien, dat wie een hogere status ontleent aan zijn auto, ongevoeliger is voor framing over energiebesparing omwille van het milieu.
Valkuilen en tips
- Het per ongeluk uitdragen van een niet gewenste norm of het onbewust gebruiken van een nadelig frame of label.
- Niet alle doelgroepen zijn gevoelig voor een frame. Zo laat onderzoek naar de status van autogebruik zien, dat wie een hogere status ontleent aan zijn auto, ongevoeliger is voor framing over energiebesparing omwille van het milieu.
Aanbevolen literatuur
Vnl. hoofdstukken 6, 7 en 12 van De menselijke beslissen.
Laatst gewijzigd op: 2-10-2021
